Przeskocz do treści

kstadeuszisakowiczzaleski2Ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski*

Janusz Bogumił Kochanowski urodził się 18 kwietnia 1940 roku w Częstochowie. Był synem Jana, oficera AK, który po wojnie działał w konspiracyjnych strukturach WiN. Maturę zdał w tamtejszym II Liceum Ogólnokształcącym im. Romualda Traugutta. Następnie wyjechał na stałe do stolicy, gdzie ukończył studia na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Pracował na tym wydziale do końca życia, za wyjątkiem kilkuletniej przerwy. W Warszawie poznał swoją przyszłą żonę Ewę; mieli dwoje dzieci. Był autorem ponad 100 prac na temat prawa karnego, administracyjnego i stosunków międzynarodowych, z czego część ukazała się w obcych językach. W 1980 roku uzyskał stopień doktora nauk prawnych.

W tym samym roku wstąpił do „Solidarności”. Od 1989 roku sprawował funkcję eksperta senackiej Komisji Praw Człowieka i Praworządności. Dwa lata później przeszedł do dyplomacji, pełniąc urząd Konsula Generalnego RP w Londynie. Po powrocie do kraju w 1995 roku brał udział w pracach nad nowelizacją kodeksu karnego. 26 stycznia 2006 roku Sejm RP wybrał go na urząd Rzecznika Praw Obywatelskich. W przeciwieństwie do swoich poprzedników był barwną, nadzwyczaj aktywną postacią. Zajmował się różnymi dziedzinami życia społecznego. Istny człowiek Renesansu.

W styczniu 2007 roku w czasie kryzysu w Kościele warszawskim, związanym ujawnieniem akt abp. Stanisława Wielgusa, wysłał do Instytutu Pamięci Narodowej własną komisję, która jednoznacznie stwierdziła, że hierarcha współpracował jednak z Służbą Bezpieczeństwa. Był to przełom, który zmusił w końcu Episkopat Polski do wysłania własnej komisji historycznej, pozostającej do tej pory z założonymi rękami.

Parę miesięcy wcześniej Janusz Kochanowski zaprosił mnie do swojego biura. Poparł całkowicie  starania w celu ujawnienia wszystkich akt SB, które dotyczyły Kościoła. Jako katolik wierzył bowiem głęboko, że Kościół musi oczyścić się sam, bez zamiatania pod dywan niewygodnych faktów. To wsparcie było dla mnie szczególnie ważne, gdy decyzją władz kościelnych – tuszujących tak tajną współpracę, jak i skandale obyczajowe (głównie na tle homoseksualnym) – byłem kneblowany.  Tym większą satysfakcją moralną była dla mnie Nagroda im. Pawła Włodkowica przyznana mi przez Rzecznika i wręczona na Zamku Warszawskim 10 grudnia 2008 roku, w dniu Praw Człowieka.

Na moją prośbę pan Janusz zajął się dwiema sprawami. Pierwszą z nich była obrona prawdy historycznej dotyczącej ludobójstwa dokonanego przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach, Żydach i Ormianach w czasie II wojny światowej. Skrywanie tej prawdy przez elity III RP było główną przeszkodą w pojednaniu polsko-ukraińskim. Rzecznik zaangażował się osobiście, organizując w 2009 roku konferencję naukową w swojej warszawskiej siedzibie. Konferencja ta spotkała się jednak z atakami ze strony Ambasady Ukrainy oraz polskiego ministra spraw zagranicznych Radosława Sikorskiego, który pomimo przyjęcia zaproszenia z konferencji wycofał się na dzień przed jej rozpoczęciem. Podobnie, niestety, uczynili inni urzędnicy państwowi. Pomimo tylu przeszkód konferencja odbyła się. Kolejna planowana była na czerwiec 2010 roku. Rzecznik jako pierwszy powiedział, że tak jak Żydzi przyznają Medal „Sprawiedliwi wśród narodów świata”, tak on pragnie nadać medal praw człowieka dla tych Ukraińców, którzy ratowali Polaków.

cpsjkDrugą sprawą była obrona praw osób niepełnosprawnych intelektualnie. Gdy na wiosnę 2009 roku starano się pozbawić Fundację im. Brata Alberta dotacji na prowadzenie siedmiu świetlic terapeutycznych dla 155 dzieci, rzecznik zdecydowanie opowiedział się za pokrzywdzonymi. Dzięki jego staraniom dotację przywrócono, a wdzięczne rodziny nominowały go do Medalu św. Brata Alberta. Odebrał go w marcu 2010 roku, w czasie X Festiwalu Twórczości Osób Niepełnosprawnych Intelektualnie „Albertiana” w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, prowadzonego przez laureatki tego odznaczenia, Annę Dymną i Lidię Jazgar (il. Janusz Kochanowski - pierwszy z prawej - odbiera Medal Św. Brata Alberta za wspieranie osób niepełnosprawnych - Kraków, marzec 2010 r., fot. Andrzej Bulicz). Przy odbieraniu medalu powiedział: „Szereg podstawowych praw człowieka nie jest w naszym kraju respektowanych, przede wszystkim w stosunku do najsłabszych i wykluczonych (…) Potrzebujemy naprawdę wielu zmian w prawie, organizacji państwa i przede wszystkim ludzkiej mentalności. Te zmiany są nie tylko możliwe, ale one się stale dokonują”. Upominał się także o prawa osób niepełnosprawnych w czasie wyborów, a także o dostosowanie dla nich lokali wyborczych. Dążył do wprowadzenia takich rozwiązań prawnych, które pozwoliłyby ustanawiać osobom niepełnosprawnym i obłożnie chorym swoich pełnomocników wyborczych, co stało się faktem już po jego śmierci. We współpracy z Fundacją im. Brata Alberta planował przeprowadzenie ogólnopolskiego dnia otwartego dla osób niepełnosprawnych. Jego termin wyznaczył na niedzielę 13 czerwca 2010 roku.

Miałem okazję rozmawiać z nim wielokrotnie. Nigdy nie mówiliśmy do siebie po imieniu, lecz mimo to traktowaliśmy siebie jak serdecznych przyjaciół. Okazywał mi wielką życzliwość. Był bardzo serdeczny i dowcipny, ale przy tym nieugięty w swoich poglądach. Zawsze kierował się słowami zapisanymi w Ewangelii: "Poznajcie Prawdę, a Prawda was wyzwoli".  Często też dodawał od siebie: "Tylko prawda, a nie kłamstwo czy mataczenie" W tym duchu sprzeciwiał się niekorzystnym zmianom w ustawie o IPN, a także tzw. ustawie przemocowej ingerującej w życie polskich rodzin.

Ostatnią decyzją Janusza Kochanowskiego jako rzecznika praw obywatelskich było wystosowanie apelu do Ombudsmana Federacji Rosyjskiej, aby wspólnie uznać Katyń za miejsce pojednania i spotkań Polaków i Rosjan. Apelował do resortu edukacji narodowej o organizowanie obowiązkowych wycieczek szkolnych do Katynia.

Zginął 10 kwietnia 2010 roku w katastrofie samolotu prezydenckiego pod Smoleńskiem w drodze do Katynia. Dzień przed pogrzebem odbyła się msza święta żałobna w kościele wizytek w Warszawie. Na prośbę rodziny mówiłem kazanie. Z kolei msza św. pogrzebowa odbyła się w kaplicy Cudownego Obrazu na Jasnej Górze, co w tradycji sanktuarium było dużym wyjątkiem. Mszę celebrował arcybiskup częstochowski Stanisław Nowak. W kazaniu podkreślał on zasługi Zmarłego dla Ojczyzny i Kościoła. Mówił wówczas: „Historia z pewnością nie zapomni zasług Rzecznika Praw Obywatelskich dla człowieka i Ojczyzny. Przy tej trumnie zapytajmy jednak o źródła tej duchowej mocy, gdzie one biły dla niego? Tu niech mi będzie wolno wskazać na ten święty obraz Matki Bożej Częstochowskiej i zdradzić pewien sekret – tu w Częstochowie, na Jasnej Górze, w częstochowskiej rodzinie, i w częstochowskiej szkole wszystko się zaczęło”.

Przypomniał także jego zaangażowanie w sprawy społeczne: „Błogosławiona była ta obrona słabych i ubogich, bo obrona ubogich jest wielka, nieśmiertelna. Bóg nas będzie sądził z tego, czy widzimy ludzi w potrzebie, cierpiących”. Z kolei minister Krzysztof Kwiatkowski przypomniał wielką odwagę Zmarłego w czasach komunizmu: „Był tym, który w stanie wojennym naukowo dowodził, że dekret go wprowadzający jest nielegalny. Podobnie, jak wyroki więzienia, na które wtedy skazywano opozycjonistów. Dopełnieniem tej działalności sprzed prawie 30 lat było to, że już jako rzecznik praw obywatelskich zaskarżył do Trybunału Konstytucyjnego dekret wprowadzający stan wojenny”.

Janusz Kochanowski pochowany został obok swoich rodziców na częstochowskim cmentarzu na Kulach. Został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Z kolei 30 października odsłonięto tablicę pamiątkową jemu poświęconą, umieszczoną na budynku przy ulicy Polskiej Organizacji Wojskowej 3 w Częstochowie, gdzie mieszkał w latach 1955–1976.

Dziś w kolejną rocznicę Katastrofy Smoleńskiej warto przypomnieć tę piękną i szlachetną postać.

* Autor to duchowny katolicki obrządków ormiańskiego i łacińskiego, publicysta, opozycjonista.

(Od Redakcji): Dziękujemy księdzu Tadeuszowi Isakowiczowi-Zaleskiemu za zgodę na publikację tekstu także i u nas.