Jan Bujak
II. Polacy od zamierzchłych czasów do trzeciej ćwierci XVIII stulecia
Wobec braku podstawowych badań nad dziejami średniowiecznymi obszaru zwanego Bukowiną niepodobna określić dokładnie, od kiedy Polacy zamieszkiwali Bukowinę. Na podstawie nielicznych wzmianek w piśmiennictwie naukowym można zaledwie pokusić się o domniemanie, że już przed tysiącem lat, kiedy powstało państwo polskie, jakaś część jego ludności z nieznanych bliżej powodów osiedliła się na tym obszarze stanowiącym rzeczywiste kresy Rzeczypospolitej, pomiędzy którą a Mołdawią nigdy wcześniej ani potem nie wytyczono granicy międzypaństwowej. Tę obecność pośrednio zdają się potwierdzać niektóre fakty z czasów panowania Kazimierza Wielkiego, kiedy to na niewielkim wzniesieniu Ciekuń względnie Cieczyn (obecnie Cecyna) w pobliżu Czerniowiec wzniesiono murowaną strażnicę, po której ślady zachowały się dotąd. Także w tamtym czasie w Serecie znajdowały się już klasztory dominikanów i franciszkanów z Polski. Dzięki ich pracy misyjnej doszło do rozpowszechnienia i utwierdzenia się katolicyzmu na Bukowinie, co znalazło wyraz w zabieganiu władcy mołdawskiego u papieża o utworzenie odrębnego biskupstwa, co też zaowocowało powołaniem pierwszego biskupstwa mołdawskiego, zlokalizowanego w Serecie na Bukowinie w roku 1370 (1).
Można mniemać, iż było to biskupstwo nie tylko dla tubylczych Mołdawian, ale także dla stale przebywających w Mołdawii, a więc i na Bukowinie, Polaków, w tym kupców polskich, którzy otrzymali specjalne przywileje do prowadzenia swej działalności na terenie hospodarstwa mołdawskiego. Oprócz kupców Polakami była przynajmniej część duchowieństwa posługująca w nowej diecezji. A na pewno Polakiem był pierwszy biskup serecki Andrzej Jastrzębiec, zwany także Polakiem (il. Andrzej Jastrzębiec, Andrzej z Krakowa, Andrzej Polak, Andrzej Wasiło jako misjonarz na Litwie, za Wikipedią), oraz jego następcy w przeciągu kilku wieków, dopóki to pierwsze biskupstwo istniało.
O obecności Polaków na Bukowinie od najdawniejszych czasów mogą świadczyć także swojsko brzmiące niektóre nazwy geograficzne, w tym miejscowości posiadające rodowód słowiański i zapewne polski, np. Bystrzyca, Bojan (względnie Bojany), Czartoryja, Czerniowce, Dawidy (Dawidyny), Jackany, Jurkowce, Łukawiec, Łużany, Rarańcza, Rokitna, Waszkowce, Wyżnica, oraz nowszej daty Kaczyka (fot. Kaplica w kopalni soli, za Wikipedią), Mikułowa Polana, Nowy Sołoniec, Wyżynka, które pod administracją austriacką, a potem rumuńską i ukraińską otrzymały inną pisownię tudzież inne brzmienie, a czasem imiona zupełnie nic nie mające wspólnego z poprzednią nazwą.
Znamienne jest również, iż światlejsi bukowińscy Polacy z dziada pradziada zakorzenieni na Bukowinie uważali się za tubylców nie mniej wiekowych niż Ormianie, Rumuni czy Rusini, czym wyraźnie różnili się od Niemców, napływających do tego kraju dopiero po 1774 r. na bardzo korzystnych warunkach stworzonych przez władze austriackie dla przyciągnięcia osadników niemieckich, m.in. z Galicji. Ponadto znamienne jest to, iż na Bukowinie podobno od wieków, a na pewno w XIX i XX wieku znajdowało się wielu polskich ziemian, będących właścicielami ponad połowy jej obszaru. Oprócz nich właścicielami ziemi bukowińskiej aż do 1945 roku były dziesiątki tysięcy naszych włościan, większych i mniejszych przedsiębiorców, rzemieślników, urzędników, kupców, wreszcie kilka zgromadzeń zakonnych oraz kilkadziesiąt rzymskokatolickich parafii tudzież instytucji i stowarzyszeń polskich.
Wreszcie należy zauważyć, że kiedy Austriacy zajęli Bukowinę, język polski był tak powszechnie znany jej mieszkańcom, iż znając go można było porozumieć się z jej mieszkańcami przechodząc ją wzdłuż i wszerz, a dowodzi tego m.in. fakt, że dowódca wojsk austriackich zająwszy tę krainę zaraz na początku potrzebował sprowadzić tłumaczy z języka polskiego na niemiecki. Ponadto znane są i takie ciekawostki, że jeszcze na początku XIX wieku turecki urzędnik pismem urzędowym w języku polskim zwracał się do urzędu austriackiego w Czerniowcach (fot. Dom Polski w Czerniowcach, za Wikipedią), gdzie w programach urządzanych balów najwięcej czasu przeznaczano na muzykę polską. A gdyby komuś tego było jeszcze mało, to pamiętając, że na Bukowinie w przybliżeniu było tyle katolików narodowości polskiej co niemieckiej, można sięgnąć do corocznie wydawanych schematyzmów lwowskiej archidiecezji rzymskokatolickiej i ormiańskokatolickiej i wyliczyć, ile Polaków zamieszkiwało w poszczególnych latach XIX i XX wieku przed poddaniem rzymskokatolickiego Kościoła na Bukowinie jurysdykcji biskupa diecezji jasskiej (2).
Wobec braku odpowiednich badań oczywiście dotąd nie jesteśmy w stanie podać, kiedy i ile było na Bukowinie Polaków, a ile innych narodowości. Wszakże ze stanów ilościowych w XIX. XX. wieku można wnosić, iż te proporcje między najstarszymi tubylczymi narodowościami były podobne jak w dwu ostatnich stuleciach.
Otóż dla pełności informacji o mieszkańcach Bukowiny należy dodać, że oprócz Polaków zamieszkiwało ją wiele narodowości: w największej liczbie Mołdawianie względnie Rumunii i Rusini (obecnie zwani Ukraińcami), ale prócz nich Czesi, Ormianie (głównie tzw. Ormianie Polscy), Słowacy, Turcy, Węgrzy (całe wsie o nazwach węgierskich), Żydzi, a nawet Włosi.
(1) Decyzja papieża została zawarta w liście apostolskim Summi dispositione rectoris z 24 lipca 1370 r., w którym biskupom Pragi, Krakowa i Wrocławia zlecono wykonanie wszystkich czynności związanych z przyjęciem Mołdawian do Kościoła rzymskokatolickiego: erygowanie biskupstwa w Serecie, ustalenie jego granic, wyjęcie spod jurysdykcji wschodniego metropolity halickiego, podporządkowanie bezpośrednio stolicy apostolskiej, podniesienie do rangi katedry jednego z miejscowych kościołów, a w przypadku braku takowego, wybudowanie zupełnie nowej świątyni.
(2) Bliższe szczegóły znajdują się w artykule podpisanego pt. Z dziejów Kościoła katolickiego na Bukowinie [w:] Bukowina po stronie dialogu, Sejny 1999, s. 164-175.