Józef Krzysztoforski
Powstanie Styczniowe było ostatnim wspólnym zrywem niepodległościowym narodów Rzeczypospolitej spowodowanym silnym przywiązaniem do tradycji i historii. Widać to szczególnie wśród Polaków, Litwinów i Rusinów czy Żydów, ale też Węgrów, Czechów i Słowaków, Włochów i Francuzów, a nawet nielicznych Rosjan. Z jednej strony duma z osiągnięć społeczno-politycznych w zarządzaniu państwem oraz wkład w rozwój cywilizacji łacińskiej i katolicyzmu, a także pamięć o generale Tadeuszu Kościuszce; z drugiej strony nieludzkie represje Rosjan wobec ludności Królestwa Polskiego i Ziem Zabranych, które swoje apogeum miały w 1862 roku i stały się nie do zniesienia.
To była bezpośrednia przyczyna Insurekcji Styczniowej, której przyświecały idee Rzeczypospolitej oraz próba wyzwolenie spod jarzma rosyjskiego innych ludów, od Skandynawii po Kaukaz. Warto podkreślić tutaj nawiązanie do tradycji jagiellońskich, do swobód osobistych, wolności religijnej a nawet, zapożyczonej od francuskich jakobinów myśli socjalistycznej, która przenikając do polskiego konserwatyzmu dała zalążek myśli chrześcijańsko-socjalistycznej, gdzie wiodącą rolę odgrywało chrześcijaństwo, a socjalizm był uzupełnienie do wizji systemu społeczno-ekonomicznego. Pod koniec XIX wieku opisał to zresztą, w encyklice „Rerum Novarum” papież Leon XIII (il. Herb powstańczy: Polska (Orzeł Biały), Litwa (Pogoń) i Ruś (Michał Archanioł), za Wikipedią).
Powołanie Rządu Narodowego, Tajnego Państwa Polskiego oraz zabiegi polityczne w Europie dawały wiarę w zwycięstwo, ale skomplikowana sytuacja polityczna sprawiła, że przywódcy państw Starego Kontynentu, mimo sympatii do Powstańców, niechętnie udzielali im skąpej pomocy, nie chcąc narazić się Rosji i Prusom. Jedynie papież Pius IX, który początkowo potępił zbrojne wystąpienie Polaków, wycofał się z tego później, a nawet namawiał katolickich przywódców Austro-Węgier i Francji do udzielenie wsparcia Powstańcom.
Początkowo Powstańcy osiągali sukcesy, ale im dalej na wschód tym bardziej zawodziła łączność i koordynacja działań wojennych. Także na polu propagandowym Powstanie było o krok za rosyjskim carem co szczególnie dało się odczuć na Rusi, która strategicznie miała dla obu stron szczególne znaczenie. Oprócz braków w uzbrojeniu to właśnie słaba komunikacja między Powstańcami i kłamliwa propaganda carska były głównymi przyczynami upadku Powstania Styczniowego, które, mimo to, odbiło się szerokim echem w całej Europie, a pogłos jego historii słychać po dzień dzisiejszy (il. Oddział Ignacego Drewnowskiego, za Wikipedią).
Represje rosyjskie dało się odczuć aż do wybuchu I wojny światowej, a szczególnie odczuwali je księża katoliccy oraz wyznawcy Kościoła Unickiego i zwolennicy Unii Brzeskiej, którzy masowo byli skazywani na zesłanie, a nierzadko mordowani.
Mimo upadku Powstania Styczniowego idea Rzeczpospolitej przetrwała do dzisiaj, dzięki heroizmowi i ofiarności Powstańców oraz nienawiści Rosjan do Polaków i całego Wolnego Świata (fot. Nadanie Orderów Virtuti Militari żyjącym weteranom powstania styczniowego przez Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego na stokach Cytadeli Warszawskiej 5 sierpnia 1921, za Wikipedią). Dzisiaj mamy wręcz powrót do budowy Wspólnoty Wolnych Narodów w oparciu o osiągnięcia Rzeczpospolitej, wywodzącej się z takich traktatów jak Unia Krewska (1385), Unia Horodelska (1413), Unia Brzeska (1596) czy Unia Hadziacka (1658).